Kontakt
ul. Św. Sebastiana 9,
31-049 Kraków
tel.: (12) 422 89 37
tel.: (12) 422 59 59
fax.: (12) 431 27 20
Godziny otwarcia
Pon: nieczynne
Wt: 9.00 - 15.00
Śr: 9.00 - 15.00
Czw: 9.00 - 15.00
Pt: 9.00 - 15.00
Sob: 12.00 - 18.00
Nie: nieczynne
Bilety
Sprzedaż biletów kończy się pół godziny przed zamknięciem Muzeum.
Cennik biletów
Regulamin zwiedzania Muzeum
- O Muzeum
- Nosorożec włochaty ze Staruni
- Fotorelacje
- Wystawy stałe
- Wystawy czasowe
- Wydarzenia
- Oferta edukacyjna
Historia Muzeum Przyrodniczego
Muzeum Przyrodnicze ISEZ PAN wywodzi się z Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego powstałej w 1865 r. Początkowo zbiory gromadzono w budynku uniwersyteckim przy ulicy św. Anny, a w 1870 r. przeniesiono je na poddasze gmachu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (od 1873 r. Akademii Umiejętności) przy ulicy Sławkowskiej. W Muzeum przedstawiane były zbiory geologiczne, oraz okazy flory i fauny.
Pierwszą ekspozycję, kolekcje ornitologiczne K. Wodzickiego oraz zbiory geologiczne i paleontologiczne otwarto dla zwiedzających w 1888 r. W latach 1896–1914 siedziba Akademii Umiejętności była stopniowo rozbudowywana, a w 1922 r. została ponownie otwarta wystawa przyrodnicza.
W 1930 r. Muzeum wzbogaciło się o unikalny, liczący około 30 tysięcy lat, okaz nosorożca włochatego ze Staruni na Podkarpaciu wschodnim. W okresie II Wojny Światowej najcenniejsze zbiory muzealne ewakuowano do piwnic i na parter budynku. Po wojnie ekspozycję muzealną otwarto w 1946 r. Na parterze wystawiono zbiory geologiczne, a na poddaszu urządzono nową ekspozycję zoologiczną „Fauna Polski i obszarów tropikalnych” oraz paleontologiczną „Fauna plejstocenu Polski”.
W 1953 r. zbiory Muzeum Przyrodniczego zostały rozdzielone między trzy nowo powstałe placówki Polskiej Akademii Nauk. Przy ulicy Sławkowskiej pozostały kolekcje zoologiczne.
Rozbudowa pracowni naukowych i biblioteki, przy równoczesnym remoncie gmachu, odbiła się niekorzystnie na ekspozycji muzealnej, którą stopniowo redukowano. Planowane od wielu lat przeniesienie ekspozycji muzealnej poza siedzibę Akademii udało się zrealizować dopiero w 1992 r. przez zakup budynku dawnej „Łaźni Rzymskiej” przy ul. św. Sebastiana.
Po wstępnej adaptacji nowych pomieszczeń, w styczniu 1993 r. otwarto pierwszą wystawę „Muszle morskie”, a następnie urządzono kilkanaście wystaw okresowych. W 1995 r., z okazji 130-lecia Muzeum, przygotowano wystawę historyczną i odtworzono w nowym miejscu wystawę stałą „Fauna plejstocenu Polski”.
Do 2007 r. na terenie Muzeum zorganizowano ponad 70 wystaw okresowych, w tym 9 przy współpracy z zagranicznymi muzeami m.in. z Francji, Szwajcarii, Ukrainy, Niemiec. Muzeum przygotowało ponad 40 wystaw wyjazdowych w Polsce oraz kilkanaście konferencji ogólnopolskich i międzynarodowych.
Zbiory Muzeum liczą ponad 2 miliony okazów. W ostatnich latach wzbogaciły się o cenne darowizny m. in. kolekcję bursztynu (dar Jacka Serafina), kolekcję minerałów i skamieniałości (dar prof. Zbyluta Grzywacza), zbiór wulkanitów (dar Zygmunta Holcera).
Badania w Muzeum
W Muzeum Przyrodniczym ISEZ prowadzone są badania na współczesnych i kopalnych muchówkach Diptera, głównie Nematocera (muchówki długoczułkie) oraz na rzędzie Mecoptera (wojsiłki). Kopalne materiały są opracowywane ze wszystkich okresów geologicznych od dolnego triasu (ok. 247 mln lat). Znajdowane są one zarówno jako odciski w skałach osadowych jak i w kopalnych żywicach (bursztynach).
Celem badań jest poznanie morfologicznego zróżnicowania gatunków kopalnych, co służy do badań porównawczych i filogenetycznych. Materiały są porównywane z fauną współczesną z różnych regionów geograficznych.
Badania różnorodności morfologicznej prowadzone są głównie przy użyciu klasycznych metod paleontologicznych. Klasyczne metody uzupełniane są badaniami przy użyciu mikroskopu skaningowego (głównie okazy współczesne).
W Muzeum gromadzone są duże kolekcje owadów współczesnych i kopalnych z różnych rzędów: chrząszcze (Coleoptera), muchówki (Diptera), błonkówki (Hymenoptera), wojsiłki (Mecoptera) i motyle (Lepidoptera). W ramach unijnego projektu Otwarte Zasoby w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych (OZwRCIN) w Muzeum prowadzona jest inwentaryzacja kopalnych kolekcji głównie owadów w różnowiekowych żywicach kopalnych (3000 okazów) oraz krabów w skałach osadowych (7000 okazów).
Badania prowadzone są przy ścisłej międzynarodowej współpracy z naukowcami, m.in. z Anglii, Brazylii, Chin, Danii, Holandii, Niemiec, Rosji, Stanów Zjednoczonych, Szwecji, Szwajcarii, Litwy i Ukrainy.
Pracownicy Muzeum publikują swoje prace w czasopismach indeksowanych w Journal Citation Reports. Do najważniejszych osiągnięć Zakładu należą:
- opisanie najstarszych Diptera z triasu i jury
- opisanie szeregu taksonów (rodzin, rodzajów i gatunków) w różnych rzędów owadów i krabów
- opisy szeregu taksonów i zbadanie powiązań filogenetycznych zwłaszcza w Diptera Nematocera z bursztynu birmańskiego, bałtyckiego i dominikańskiego
- opracowanie licznych materiałów jurajskich i kredowych z Niemiec, Anglii, Chin i Brazylii. Muzeum prowadzi również działalność dydaktyczną i szkoleniową (praktyki dla studentów, staże dla absolwentów) oraz popularyzatorską dla młodzieży i dorosłych.
Kierownik
Pracownicy naukowi
Pracownicy techniczni
Karolina Burmer
Aneta Garbula
Andrzej Palaczyk
Renata Kosowska
Marek Banasiak
Nosorożec włochaty ze Staruni
Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis) jest wymarłym gatunkiem ssaka, który w okresie późnego plejstocenu występował na obszarze całej Eurazji, od Pirenejów aż po Syberię. Obok mamuta włochatego był największym roślinożercą epoki lodowcowej. Nosorożec włochaty odżywiał się głównie trawą i porostami. Dorosły osobnik osiągał wysokość ok. 2 m, długość ponad 5 m i ważył ok. 3,5 tony. Gęsta sierść i grube, długie włosy pokrywające ciało zapewniały mu dobrą ochronę przed utratą ciepła podczas surowych zim panujących w trakcie zlodowaceń. Zwężająca się ku przodowi głowa zaopatrzona była w dwa potężne rogi.
Zachowane w niezwykle dobrym stanie ciało nosorożca włochatego wraz z organami wewnętrznymi i tkankami miękkimi czyni okaz przechowywany w Muzeum Przyrodniczym Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN przy ul. Św. Sebastiana jednym z najcenniejszych okazów przyrodniczych na świecie. Przetrwanie ciała nosorożca możliwe było dzięki konserwującym właściwościom pokładów solanki i wosku ziemnego (ozokerytu) występującym w miejscu znaleziska. W Muzeum oprócz wypchanego okazu nosorożca znajduje się rekonstrukcja szkieletu nosorożca wykonana pod kierunkiem Jana Stacha w 1948 roku oraz odlew gipsowy przedstawiający nosorożca w pozycji, w jakiej został znaleziony w Staruni.
Od połowy XVIII wieku odkryto jedynie kilka, zazwyczaj niewielkich fragmentów ciała nosorożców włochatych. Jak dotąd jedynym na świecie zachowanym w całości, wraz ze skórą i tkankami miękkimi jest okaz ze Staruni. Odkryty 23 października 1929 we wsi leżącej obecnie na Ukrainie ok. 100 km na południowy wschód od Lwowa. Znaleziony okaz to młoda samica, która zginęła około 30 tys. lat temu. Odtworzenie wyglądu nosorożca wykonano według koncepcji prof. Jana Stacha w roku 1929 wykorzystując autentyczną skórę zdjętą ze znalezionego okazu. Niestety do czasów współczesnych nie zachowały się kopyta i rogi a włosy przetrwały na niewielkich fragmentach skóry. Sylwetka nosorożca kojarzona z muzeum szybko stała się jego logo.
Szczątki roślin, owadów i małych kręgowców znalezione ze staruńskim nosorożcem włochatym przyczyniły się znacznie do poszerzenia wiedzy na temat środowiska i klimatu plejstocenu okolicy Podkarpacia.
Spadzista - krakowskie cmentarzysko mamutów
Wystawa finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki
Stanowisko Kraków Spadzista położone jest u podnóża Kopca Kościuszki na terenie XIX-wiecznego ziemnego fortu austriackiego. Zostało ono przypadkowo odkryte jesienią 1967 roku. Regularne badania wykopaliskowe prowadzone przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z Instytutem Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie rozpoczęto w 1968 roku i kontynuowano je z przerwami aż do roku 2023. Podczas badań odsłonięto jedno z największych w Europie nagromadzeń kości i zębów mamuta (zarówno jeśli chodzi o liczbę szczątków kostnych, jak i liczbę opisanych osobników). Podczas badań wykopaliskowych na stanowisku tym odkryto również szczątki wilka, lisa polarnego, niedźwiedzia brunatnego, konia, nosorożca włochatego i renifera. Powstałe około 25 tysięcy lat temu stanowisko jest dla archeologów jednym z najważniejszych stanowisk kultury graweckiej w Europie. Poza licznymi szczątkami mamuta, na miejscu tym odkryto kilkadziesiąt tysięcy wyrobów krzemiennych wykorzystywanych jako ostrza broni miotanej oraz narzędzia służące do obróbki skór, mięsa oraz kości mamucich.
Mięczaki Świata
Wystawa prezentuje mięczaki z całego świata – wymarłe oraz współcześnie żyjące głowonogi, małże i ślimaki. Do szczególnych osobliwości wystawy można zaliczyć okazałą muszlę przydaczni olbrzymiej Tridacna gigas, gatunku należącego do największych małży świata oraz łodzika Nautilus sp. – jedynego na świecie głowonoga posiadającego muszlę zewnętrzną. Na wystawie podziwiać można również piękną kolekcję ślimaków morskich, których muszle od dawna stanowiły ważny element kultury i sztuki. Uzupełnieniem wystawy jest ciekawa kolekcja krajowych mięczaków.
Rozmowa z kamieniem
Autorska wystawa minerałów i skamieniałości ofiarowanych dla muzeum przez profesora Zbyluta Grzywacza. Na ekspozycji zaprezentowano barwne odmiany kwarcu, agaty, geody, gipsowe "róże pustyni" oraz różne odmiany soli. Obok minerałów podziwiać można również skamieliny - odciśnięte w kamieniu kształty zwierząt i roślin liczące nieraz setki milionów lat. Ekspozycja została zadedykowana poezji Wisławy Szymborskiej.
Megafauna plejstoceńska
Ekspozycja stała przedstawiająca kopalne szczątki wymarłych zwierząt należących do tzw. megafauny plejstoceńskiej. Na wystawie można zobaczyć jedynego na świecie zachowanego w całości, wraz ze skórą i tkankami miękkimi nosorożca włochatego Coelodonta antiquitatis liczącego ok. 30 tysięcy lat. Obok prezentowane są również kopalne szczątki mamuta włochatego Mammuthus primigenius i niedźwiedzia jaskiniowego Ursus arctos.
Bursztyn w nauce i sztuce
Na wystawie prezentowane są obiekty pochodzące z kolekcji bursztynowej należącej do Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, a także do artystki Barbary Gronuś-Dutko, która tworzy w bursztynie bałtyckim od 45 lat. W ramach wystawy można podziwiać aranżacje „lasu bursztynowego” z formami naturalnymi bursztynu bałtyckiego, nazywanego również sukcynitem, a także różnorodne odmiany barwne tego surowca. Pokazane są również żywice kopalne z różnych regionów świata. Dodatkowo, prezentowany jest dorobek naukowy pracowników Muzeum, oparty na inkluzjach zwierzęcych głównie w bursztynie bałtyckim i birmańskim. Zdjęcia z wypraw badawczych i konferencji zagranicznych naukowców stanowią interesujące uzupełnienie ekspozycji. Drugą część wystawy stanowią niezwykłe instalacje artystyczne Barbary Gronuś-Dutko, w których bursztyn bałtycki odgrywa główną rolę.
Chrząszcze
Wystawa poświęcona chrząszczom, najliczniejszej grupie zwierząt na ziemi, które odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu biocenoz, gospodarce człowieka a także kulturze. Podczas zwiedzania można zobaczyć bogactwo gatunków z całego świata, od małych chrząszczy po największe goliaty. Dodatkową atrakcją jest ogromny model rohatyńca.
Fauna leśna Europy
Celem wystawy jest zaprezentowanie różnorodności gatunkowej europejskiej fauny. Posiada charakter edukacyjny i skierowana jest przede wszystkim do najmłodszej grupy zwiedzających. Można zobaczyć na niej wiele rzadkich i chronionych gatunków zwierząt, takich jak: puchacz zwyczajny Bubo bubo, ryś euroazjatycki Lynx lynx, wilk szary Canis lupus, niedźwiedź brunatny Ursus arctos, oraz pospolitych jak sarna europejska Capreolus capreolus czy dzik euroazjatycki Sus scrofa.
Pożegnanie z Afryką - Hominizacja
Wystawa, która odkrywa tajemnicę rozwoju człowieka i skłania do zadumy nad kierunkiem naszej dalszej drogi ewolucyjnej. Podczas długiego procesu rozwoju, ludzie rozwiązali problemy adaptacyjne, skutecznie oddalając się pod względem wyglądu i zachowania od innych naczelnych. Nie wiemy dokładnie jak odbyło się zejście z drzew i adaptacja do życia na ziemi. Koncepcji na ten temat jest wiele, jednak pewne jest, że była to stopniowa, powolna ewolucja biologiczna – antropogeneza.
Fauna jaskiń
Wystawa poświęcona jest organizmom zasiedlającym obiekty podziemne Polski i świata. Przystosowania do życia w ciemności są widoczne gołym okiem: brak pigmentu i zanik oczu można zaobserwować u ślepczyków jaskiniowych Astyanax mexicanus prezentowanych na wystawie. Oprócz ryb można również zobaczyć amblypygę Euphrynichus bacillifer, pajęczaka znanego z opowieści o Harrym Potterze. Dopełnieniem wystawy jest projekcja filmu, na którym kamery uwieczniły zwierzęta aktywne nocą.
Minerały fluorescencyjne
Fluorescencja minerałów - jedno z najefektowniejszych zjawisk w przyrodzie, odkryte przez brytyjskiego naukowca George Gabriel Stokes możemy zobaczyć na wystawie „Minerały fluorescencyjne”. W świecie minerałów istnieje pewna grupa kamieni, które pod wpływem promieniowania ultrafioletowego świecą własnym światłem. Zalicza się do nich m.in. fluoryt, dolomit, halit i opal.
Fauna wysokogórska
Wystawa prezentuje faunę Himalajów oraz Tatr, występującą powyżej piętra kosodrzewiny. Dioramy zaaranżowane i wykonane zostały przez wieloletniego pracownika naszego muzeum, Dymitra Filimonova i przedstawiają zwierzęta w ich naturalnym siedlisku. Wśród okazów występują gatunki chronione jak irbis śnieżny Panthera uncia, świstak tatrzański Marmota marmota latirostris czy kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra tatrica, które ginęły dawniej przez rabunkową działalność człowieka.
Kraby
Wystawa poświęcona dziesięcionogom (Decapoda), jednemu z najbardziej zróżnicowanych rzędów skorupiaków. Na wystawie najliczniej prezentowane są kraby (Brachyura). Większość z nich to zwierzęta morskie, zamieszkujące ciepłe wody oceaniczne. Japoński krab pacyficzny Macrocheira kaempferi to największy krab na świecie, tutaj można zobaczyć jego model. Rozpostarty między mniejszymi skorupiakami zachwyca swoim rozmiarem. Inwazyjny czerwony krab królewski Paralithodes camtschaticu to z kolei mieszkaniec zimnych wód Morza Barentsa. Wśród lądowych dziesięcionogów obejrzeć można kraby pustelniki oraz kraba palmowego Birgus latro, którego dietę stanowią kokosy. Urozmaiceniem wystawy jest ekspozycja z koralowcami, które budują najbogatsze po lasach równikowych ekosystemy na świecie.
Świat gadów
„Świat gadów” to połączenie kopalnych z żyjącymi współcześnie zwierzętami. Tą interesującą gromadę zwierząt zaprezentowano w kilku modułach wystawowych, w podziale na obszary występowania, w scenerii znakomicie oddającej ich środowisko naturalne. Zobaczyć można gadzich rekordzistów - anakondę zieloną Eunectes murinus (dermoplast), uznaną za najgrubszego węża świata oraz pytona siatkowego Python reticulatus (dermoplast) - najdłuższego węża na świecie. Wśród gadów kopalnych na szczególną uwagę zasługuje niezwykle cenny okaz 1,5 metrowej czaszki krokodyla kredowego z rodzaju Steneosaurus. Dopełnieniem wystawy jest część edukacyjna, gdzie można dowiedzieć się jak zbudowana jest skóra gadów, jak wygląda wylinka węża, skorupa żółwia lamparciego czy jajko żółwia. Na wystawie zaprezentowano także terraria z żywymi gadami: agamą błotną Physignathus cocincinus, agamą brodatą Pogona vitticeps, gekonami orzęsionymi Correlophus ciliatus, anolisami zielonymi Anolis carolinensis oraz scynkami berberyjskimi Eumeces schneideri.
Woda - podstawa Życia na Ziemi
Wystawa ma na celu pokazanie gatunków charakterystycznych dla ekosystemów wodnych z różnych zakątków świata. Są tutaj głownie gatunki zamieszkujące rzeki, jeziora Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej. Bogaty przekrój gatunków z rodziny pielęgnicowatych uzupełniają różnokolorowe brzanki, atrakcyjnie wyglądające wielopłetwce senegalskie Polypterus senegalus i nożowce Chitala Notopterus chitala. Na uwagę zasługuje także aksolotl meksykański Ambystoma mexicanum, endemiczny płaz ogoniasty występujący w górskich jeziorach Meksyku.
Las tropikalny
Wystawa przedstawia fragment tropikalnej dżungli, bogatej w gatunki flory lasów równikowych Ameryki Południowej i Środkowej, Afryki i Azji. Wśród zgromadzonych okazów roślin użytkowych można zobaczyć: między innymi: kawę Coffea sp., pieprz ozdobny Piper ornatum, pomelo Citrus maxima, awokado Persea sp., mango Mangifera sp. czy puchowca pięciopręcikowego Ceiba pentandra (zwanego drzewem kapokowym). Dawniej puch otaczający nasiona, był wykorzystywany do produkcji kamizelek ratunkowych.
Media o wystawie
- Onet.pl -"Wystawa "Las tropikalny" w Muzeum Przyrodniczym
- Moje Miasto Kraków -"Las tropikalny w Muzeum Przyrodnicznym [zdjęcia]"
Kuratorzy wystawy: Jakub Gawkowski, Marianna Szczygielska, Łukasz Trzciński
Organizator: Fundacja Imago MundiPartnerzy: Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk,
Dom Utopii - Międzynarodowe Centrum Empatii
Wystawa dofinansowana ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
W trakcie aktualizacji